युग्म शब्द (हिंदी व्याकरण)

युग्म शब्द (हिंदी व्याकरण)

अकथ : कुछ कहा न जा सके

अथक : जो थके नहीं

अकुल : बिना कुल के

आकुल : व्याकुल

अकूत : बिना अंदाज

आकूत: अभिप्राय

अग : सर्प/पर्वत

अघ : पाप

अगम: जहाँ जाना संभव नहीं

आगम : शास्त्र/आना

अचल : पर्वत

अचला : पृथ्वी

अर्चन : पूजा

अर्जन : संग्रह

अजर : आँगन

अजिर : आँगन

अतल : गहरा

अतुल : तुलना न हो

अद्य : आज

आद्य : पहला

अतीत : बीता हुआ

अतीव : बहुत ज्यादा

अनल : आग

अनिल : हवा

अनुग : अनुयायी

अनुज : छोटा भाई

अन्तर्देशीय : देश के भीतर

अन्तरदेशीय : देशों के बीच

अनमिज्ञ : अनजान

अभिज्ञ : जानकार

अनु : पीछे

अणु : कण

अपकार : बुराई

उपकार : भलाई

अनिष्ट : बुरा

अनिष्ठ : निष्ठाहीन

अभिनय : नाटक खेलना

अभिनव : नया

अपमान : निरादर

उपमान : जिससे उपमा दी जाय।

अपेक्षा : आशा/तुलना

उपेक्षा : अवहेलना

अभिराम : सुन्दर

अविराम : लगातार

अभिज्ञ : जानकार

अविज्ञ : मूर्ख

अभय : निडर

उभय : दोनों

अमूल : बिना जड़ का

अमूल्य : अनमोल

अरि : दुश्मन

अरी : सम्बोधन

अवलम्ब : सहारा

अविलम्ब : शीघ्र

अवगत : ज्ञात

अविगत : अव्यक्त/ दूर

अविहित : विधि विरूद्ध

अभिहित : कथित/उक्त

अवदान : प्रशंसित कार्य

अवधान : योग/ध्यान

अवधि : समय

अवधी : भाषा विशेष

अव्यय : जो खर्च न हो

अवयव : अंग/भाग

अवशेष : बाकी

अविशेष : सामान्य

अवमर्श : स्पर्श/सम्पर्क

अवमर्ष : आलोचना

अलि : भ्रमर

आली : सम्बोधन

अलक : बाल

अलिक : ललाट

अलिक : ललाट

अलीक : झूठा

अलोक : अदृश्य

आलोक : प्रकाश

अश्व : घोड़ा

अस्व : पराया

अश्व : घोड़ा

अश्म : जीवाश्म

अशीलता : उद्दण्डता

असिलताः तलवार

अशर : बिना बाण

असर : प्रभाव

अशक्त : निर्बल

असक्त : उदासीन

अस्त : छिपना

अस्तु : अच्छा

असक्त : उदासीन

आसक्त : मोहित

असाध : कठिन

असाधु : दुष्ट

अस्ति : है

अस्थि : हड्डी

अह : दिन

अहि : सर्प

अक्ष : धुरी

अक्षि : आँख

अंश : हिस्सा

अंस : कंधा

 

 

अंगना : स्त्री

आँगन : आँगन

अदृश्य : जो दिखाई न दे

अदृष्ट : भाग्य

अभिसार : छिपकर मिलना

अभीसार : आक्रमण

अयश : बदनामी

अयस : लोहा

अभिनन्दन : स्वागत

अभिवादनः नमस्कार

आदि : प्रारम्भिक

आदी : आदत वाला

आधि : मानसिक कष्ट

व्याधि : शारीरिक कष्ट

आकर : खान

आकार : बनावट/रूप

आपाद : पैर तक

आपात् : आकस्मिक

आभरण : आभूषण

आवरण : पर्दा

आभरण : आभूषण

आमरण : मृत्युपर्यन्त

आयत : आकृति विशेष

आयात : बाहर से मँगाना

आय : आमदनी

आयु : उम्र

आयास : श्रम

आवास : घर

आरति : विराम

आरती : पूजा

आरि : जिद्द

आरी : काटने का औजार

आहुत : हवन सामग्री

आहूत : बुलाया हुआ

आवृत : ढका हुआ

आवृत्ति : दोहराना

आस्तिक : ईश्वर को मानने वाला

आस्तीक : ऋषि विशेष

इति : समाप्ति

ईति : दैविक आपदा

इतर : अन्य/भिन्न

इत्र : सुगन्धित पदार्थ

उक्ति : कथन

युक्ति : दलील

उदात्त : उच्च

उदार : दानी

उत्पल : कमल

उपल : पत्थर/ओले

उद्वेक : वृद्धि

उद्वेग : चिन्ता

उधार : ऋण

उद्धार : मोक्ष

उद्यम : श्रम

ऊधम : शरारत

उपयुक्त : उचित

उपर्युक्त : ऊपर कहा हुआ

उपादान : सामग्री

उपधान : तकिया

उद्धरण : उतारना

उदाहरण: दृष्टान्त

उर : हृदय

ऊरू : जाँघ

ओटना : बिनौले अलग करना

औटाना : खौलना

ओट : आड़

ओठ : होंठ

ओर : तरफ

और : दूसरा

कच : बाल

कुच : स्तन

कटक : सेना

कंटक : काँटा

कटिबन्ध : कमर का आभूषण

कटिबद्ध : तैयार

कपट : छल

कपाट : द्वार

कर्ण : कान

करण: साधन

कथा : कहानी

कंथा : गुदड़ी

कर्म : काम

क्रम : सिलसिला

कलि : कलयुग

कली : कलिका

कलुष : पाप

कुलिश : वज्र

कलश : घट

कलुष : पाप

कान : कर्ण

कानि : मर्यादा

काय : शरीर

निकाय : समूह/राशि

कान्ति : चमक

क्रान्ति : परिवर्तन

कुल : वंश/सब

कूल : किनारा

कुण्डल : कान का आभूषण

कुन्तल : बाल

केत : घर

केतु : ध्वज

 

 

कुच : स्तन

कूच : प्रस्थान

कोसल : अवध

कौशल : निपुणता

कोर : किनारा

कौर : ग्रास

कंगाल : गरीब

कंकाल : अस्थि -पंजर

कृत : किया हुआ

कृत्य : कार्य

कृपण : कंजूस

कृपाण : तलवार

कृतज्ञ : उपकार मानना

कृतघ्न : उपकार न मानना

खाद्य : खाने योग्य

खाद : उर्वरक

गण : समूह

गण्य : गिने जाने योग्य

गदा : अस्त्र

गधा : गर्दभ

गत : बीता हुआ

गति : चाल

गर्त : गड्डा

गर्द : धूल

गर्व : अभिमान

गर्भ : आन्तरिक भाग

ग्रह : नक्षत्र

गृह : घर

ग्रंथि : गाँठ

ग्रन्थी : गुरुग्रंथ पढ़ने वाला

गुरु : शिक्षक

गुर : उपाय

गेय : गाने योग्य

ज्ञेय : जानने योग्य

घट : घड़ा

घाट : किनारा

घन : बादल

घण : हथौड़ा

चतुष्पद : चौपाया

चतुष्पथ: चौराहा

चपल : चंचल

चपला : बिजली

चर्म : चमड़ा

चरम : अन्तिम

चिर : सदैव

चीर : वस्त्र

चिन्ता : सोच

चिता : मृतक दाहाग्नि

चरित : जीवनी

चरित्र : आचरण

छात्र : विद्यार्थी

क्षात्र : क्षत्रिय संबंधी

जगत् : संसार

जगत : कुएँ की मुण्डेर

तर्क : बहस/युक्ति

तक्र : छाछ

तरणि : सूर्य

तरणी : नाव

तरंग : लहर

तुरंग : घोड़ा

दशा : हालात

दिशा : तरफ

दिन : दिवस

दीन : गरीब/असहाय

दिवा : दिन

दीवा : दीपक

दुति : चमक

दूती : संदेशवाहिका

दूत : संदेशवाहक

द्यूत : जुआ

देव : देवता

दैव : भाग्य

धरा : पृथ्वी

धारा : नदी/प्रवाह

धनु : धनुष

धेनु : गाय

नाक : स्वर्ग/नासिका

नाग : हाथी/सर्प

निर्जर : देवता

निर्झर : झरना

निधन : मृत्यु

निर्धन : गरीब

निन्दा : बुराई

निद्रा : नींद

निदेश : आज्ञा

निर्देश : निरूपण/दिशा निर्देश

निर्माण : रचना

निर्वाण : मोक्ष

नियन्त्रण : बन्धन

निमन्त्रण : न्यौता

निश्छल : छल रहित

निश्चल : अचल

नीर : पानी

नीड़ : घोंसला

परिणत : रूपान्तर

परिणीत : विवाहित

परवाह : चिन्ता

प्रवाह : बहाव

पहर : समय

प्रहार : चोट

 

 

परिधान : वस्त्र

प्रधान : मुख्य

परिवर्तन : रूपान्तर

प्रवर्तन : संचालन/प्रारम्भ

परिताप : दुःख

प्रताप : पराक्रम

परुष : कठोर

पुरुष : व्यक्ति

परिणाम : फल

परिमाण : नाप तोल

पर्यंक : पलंग

पर्यन्त : सीमा तक

प्रमाण : सबूत

प्रणाम : नमस्कार

प्रसाद : कृपा/भोग

प्रासाद : राजमहल

प्रवाद : जनश्रुति

प्रमाद : भूलचूक/आलस्य

प्रकार : ढंग/भेद

प्राकार : परकोटा

प्रथा : रीति

पृथा : कुन्ती

प्रेषक : भेजने वाला

प्रेक्षक : देखने वाला

प्रभाव : असर

प्रवाह : बहाव

प्रतीप : विपरीत

प्रदीप : दीपक

प्रश्न : सवाल

प्रसन्न : खुश

पुष्कर : जलाशय/तीर्थराज

पुष्कल : अत्यधिक

पानी : जल

पाणि : हाथ

पायस : खीर

पावस : वर्षा

पेय : पीने योग्य

प्रेय : प्रिय

पंक : कीचड़

पंख : पर

बदन : शरीर

वदन : मुँह

बलि : भेंट

बली : बलवान

बान : आदत

बाण: तीर

बहु : बहुत

बहू : वधू

बेल : लता

बैल : वृषभ

बात : बातचीत

वात : वायु

बेर : एक प्रकार का फल

बैर : दुश्मनी

भवन : घर

भुवन : लोक/संसार

मन्थर : धीमे

मन्थरा : दासी विशेष

मल : मैल

मल्ल : पहलवान

मात्र : केवल

मातृ : माता

रंक : गरीब

रंग : वर्ण

लता : बेल

लत्ता : कपड़ा

लक्ष : लाख

लक्ष्य : उद्देश्य

वर्ण : रंग

व्रण : घाव

वरण : चुनना

वारण : हाथी

वसन : वस्त्र

व्यसन : बुरी आदत

वसुदेव : कृष्ण के पिता

वासुदेव : कृष्ण

विधा : गद्य/पद्य का प्रकार

विद्या : ज्ञान

विचक्षण : ज्ञाता, निपुण

विलक्षण : अनोखा

विवरण : ब्यौरा

विवर्ण : रंगहीन

वितरण : बाँटना

विवरण : ब्यौरा

विरूद : यश

विरूद्ध : खिलाफ

विषमय : जहरीला

विस्मय : आश्चर्य

व्यजन : पंखा

व्यंजन : पकवान/वर्ण

व्याज : बहाना

ब्याज : सूद

वृत : घेरा

व्रत : उपवास

शर : बाण पवित्र

सर : तालाब

शस्त्र : हथियार

शास्त्र : धार्मिक ग्रंथ

शम : शांति

सम : बराबर

शुचि : पवित्र

शची : इन्द्राणी

शूर : वीर

सूर : सूर्य, अंधा

शुल्क : फीस

शुक्ल : श्वेत

शंकर : शिव

संकर : मिश्रण

श्वेत : सफेद

स्वेद : पसीना

श्वजन : कुत्ता

स्वजन : परिजन/अपना

श्रमण : भिक्षु

श्रवण : सुनना/कान

शप्त : शाप दिया हुआ

सप्त : सात

शती : सौ वर्ष

सती : पतिव्रता स्त्री

सदेह : सशरीर

संदेह : शंका

समान : बराबर

सम्मान : इज्जत

सर्वदा : हमेशा

सर्वथा : बिलकुल

सिल : पत्थर

सील: मुहर

सिता : मिश्री

सीता : जानकी

सुत : पुत्र

सूत : धागा/सारथी

स्वगत : अपना कथन

स्वागत : आदर

सुधा : अमृत

क्षुधा : भूख

हर : महादेव

हरि : विष्णु

हरि : विष्णु

हरी : हरे रंग की

ह्रास : हानि

हास : हँसी

क्षिति : पृथ्वी

क्षति : हानि

हेम : स्वर्ण

होम : यज्ञ

हंस : मराल (एक पक्षी विशेष)

हँस : हँसना

error: Content is protected !!